Se un inglés desexase acceder a un cargo público en Francia, Alemaña ou Italia, sabería que ten que aprender a súa lingua. Pode que nuns anos nos atopemos en postos públicos ingleses que descoñecen o español, italiano ou portugués, e será culpa dos españois que o permitiron. Deben os galegos permitir que ás persoas a quen lles pagan os soldos descoñezan a súa lingua?
Calquera persoa que viva na Galiza pode desmentir as palabras do deputado que afirmou: “Ninguén pode negar que o castelán desapareceu da Galicia”. O que demostra ese deputado, ademais de non pasar moito tempo no país, é que non respecta a normalización lingüística.
Non podemos esquecer que os galego-falantes temos o dereito a expresarnos en galego se así o desexamos: como poñelo en funcionamento se o funcionariado da Galiza descoñece a nosa lingua? Os galegos deben poder empregar a lingua de xeito natural, sen ter que estar reivindicando ese dereito do que non gozan.
Así mesmo, destaca a Ultranoite no teatro galego. A Ultranoite é un cabaret colectivo que o grupo Chévere leva ofrecendo máis de dúas décadas. Asumindo a tradición das Cantigas de Escarnio e Maldicir, con humor sobre a actualidade, empregando a música, próxima ao Entroido, as Ultranoites constitúen un xénero en si. Así mesmo, o grupo Chévere naceu en Santiago de Compostela en plena transición democrática formado por persoas que proviñan de diversas disciplinas como a música, o teatro ou a performance e que romperon cos complexos e a maneira antiga de facer teatro. Despois de recoñecementos como o Premio Nacional de Teatro ou os Premios María Casares, agora levan á escena esas producións teatrais que lles deron a coñecer para celebrar o seu trinta aniversario. Este grupo caracterízase pola súa maneira minimalista de facer teatro e o seu compromiso social con temas como a globalización, o consumismo, a especulación inmobiliaria ou o xénero. As súas producións apelan ao xogo e á risa como forma de expresión. Entre as que alcanzaron maior proxección están “Eurozone” e “Citizen”. Cabe destacar “Eroski paraíso”, unha produción deste grupo que se estreou en 2016. E recentemente a TVG proxectou a súa versión cinematográfica, dirixida por Jorge Coira e Xesús Ron. Con todo, os integrantes do grupo destacan que a Ultranoite ofrece un reflexo cómico, crítico, duro e perralleiro dunha realidade aparente.
A Guerra Civil foi un acontecemento que enfrontou a pais, fillos, irmáns e amigos. Non houbo gañadores, pero si perdedores, e os que escolleron o bando “equivocado”, tiveron que enfrontarse á morte, ao exilio, ou cando menos ao silencio: a calar os seus ideais, a cesar a súa loita, e a ver como o país que desexaban para os seus descendentes, convertíase nunha utopía.
Nunha casa “roxa”, dos descendentes do último alcalde republicano rianxeiro, continua ese silencio a día de hoxe. Meu avó nunca falou do acontecido durante a guerra. Miña nai sempre conta que era algo vetado, algo do que non se lle podía preguntar. Pero el relatoume “Meu pai tivo moita sorte, pois sempre foi moi boa persoa. O seu cuñado era xeneral dos nacionais en Asturias o cal nos axudou en todo momento e por iso non tivemos que marchar de Rianxo, a pesar de que estaba metido de cheo en política”. Non hai un exemplo máis preto a min do silencio dunha guerra, cando escoito a meus avós repetir día si e día tamén: “Nunca vos metades na política”.
Nunca se produciu ese berro, porque lle quitaron a voz. Vivían do que as tías de meu avó gañaban como mestras, vendo como todos os miraban por riba do ombreiro, porque eles tiveran sorte, as únicas represalias que tiñan era ver como seus fillos pasaban fame, sen poder traballar porque levaban na fronte escrita a palabra “ROXOS”, pero lembremos, unha vez máis que eran afortunados.
Meu avó era un rapaz “moi comedoriño”, como se di na miña casa, polo que cando empezou a faltar a comida para el e seus irmáns, acostumaba a irlle pedir comida aos seus veciños: “Recordo chorar na porta dos veciños do lado, sempre se apiedaban de min, e dábanme parte da bola de pan. Facíalles graza que un rapaz gordiño chorara por fame. Meu pai estaba acostumado a baixar a cabeza pola rúa, e agora facíao tamén ao saír á porta da súa casa, por culpa de seu fillo que ía rogando comida”.
Na actualidade, o niño de “roxos” que foi o Bar Nine, quedou impregnado de silencio. Meu avó puido traballar nel, porque cesaron as represalias (deixáronlle telo aberto) e iso foi máis que suficiente. É fogar, lugar de risas e lugar de xuntanza, unha pequena taberna familiar, que esqueceu calquera sufrimento pasado, pois así tiña que ser “e non te metas nunca en política, porque para que?”.
Ollas para a súa foto día tras día, esperando a que volva, esperando novas del. Pasaron os anos, mucharon as flores e o teu cabelo foi sumando pinzas e perdendo cor. Teciches soa a túa tea, sembraches o teu nabal, vas por leña ó monte e vela arder no lar, onde ferve o pote do caldo que soa has de cear. O teu homiño perdeuse e ninguén sabe onde vai, nin que foi del. Ti esperas ás anduriñas que pasaron con el as ondas do mar, esperas que voen, voen e veñan e che digan onde está. Esperas que as anduriñas traian unha carta. Esperas na oficina de correos. Esperas, pero as anduriñas fai corenta anos que marcharon, corenta anos que non voltaron, corenta anos que non traen carta algunha. Semellas a viúva dun vivo, porque non hai nome para a nai que queda sen fillo.
O tic tac do reloxo soa igual tódolos días, a agulla cambia de posición cada segundo, un tempo concreto que leva durando o mesmo corenta anos. Miras as agullas, miras a foto do teu neno e volves a mirar o reloxo. Pensas que estará facendo agora, como lle irá. Corenta anos e a posibilidade de saber del é o único que che dá folgos para erguerte cada día.
Ata que a andoriña trae novas. Tantos anos esperando e dalgún xeito queres alongar a espera. Sabes que o feito de abrir esa carta vai a cambialo todo. Por iso decides vivir os últimos momentos aproveitando a esperanza que che queda. Repañando o último sorriso, porque unha vez aberta pode que os teus dentes decidan agocharse para sempre.
O reloxo soa agora doutro xeito. Máis ás présas. Desapareceu ese tic tac continuo e ininterrompido durante corenta anos. Din que o tempo é subxectivo, que a inquedanza acelérao. Non sabes ler, por iso as horas seguen a pasar. Tampouco ela sabe, por iso non che importou que lese a carta en alto, porque o que dicía non era realmente o que había escrito. E ti sabíalo. Ós poucos comezaches a aceptalo. A carta non traía boas novas e tiñas que afrontalo. Camiño da verdade empezaches a ollar doutro xeito. Antes atravesabas os sendeiros mirando cara a fronte. Tiñas un obxectivo fixo: a oficina de correos. Agora camiñas máis paseniño, como intentando retrasar o momento. Camiñas consciente do teu redor. Consciente do rapaz que sempre estivo aí, pero que sempre ignoraches. Do rapaz que podía ser o teu fillo, pero non é.
El estaba lonxe, nas Américas. Procurando un anaco de pan para comer e un lugar onde durmir a cuberto. Tentando saciar a fame e o frío. Co corpo ó outro lado do charco, pero co pensamento no seu fogar. Co único anhelo de facer fortuna e voltar para a casa traxeado e conducindo o mellor dos coches. Estaba lonxe. E digo estaba, porque xa non está. Nin lonxe, nin preto. A andoriña trouxo riqueza, pero tamén soidade. Veu traxeada, conducindo un bo coche, desaxeitado para os camiños da aldea. Veu e nunca antes viñera. Os veciños asisten á entrega desa herdanza. E ti, aínda que rodeada de xente, sénteste máis soa ca nunca.
Incinéralo. Queimas o seu corpo. As súas mans. A fortuna que fixera traballando. Ves como arden os cartos, mentres asistes a unha orquestra de berros, golpes e esixencias. “Abre a porta, abre a porta!”. O poder do diñeiro. Non abras. Queren o que queda do teu fillo. Pero ti, senlleira muller, só queres despedilo onde, como todo galego, tamén el quería morrer: na súa terra.
E ficas como viuva dun morto que ninguén consolará.
No momento en que perdín ao meu fillo sentín que o perdera absolutamente todo, e non falo da morte, pois hai moitas máis maneiras de perder a alguén que non teñen que ver con deixar de respirar; pois non é semellante non volver a ver a alguén coa súa morte? A perda seguiría sendo a […]
“Este vaise e aquel vaise, e todos, todos se van.”
Rosalía de Castro, Follas Novas.
Á lúa, 23 de decembro de 1939
Que alegría descubrirche hoxe neste ceo escuro. Despois de tantos días de choiva, as nubes grises fixéronche un oco e aí estás, redonda e luminosa, bañando os meus desacougos coa túa luz, igual que fixeches aquela última noite que pasei na miña casa do Courel, a véspera da viaxe que me levaría ata un país lonxano.
Véxote máis pálida, quizais tamén che afecte esta choiva fría que me cala ata as entrañas coma un veleno. Sabes? Aquí a choiva é moi escasa. Recordo como era aló, unha caricia agarimosa sobre a miña pel en calquera mes do ano. Eduardo di que xa debería estar acostumado, que o verán xa está a piques de chegar e, como sempre acontece aquí, vén anunciado por inxentes trombas de auga. Acórdaste de Edu? Por suposto que te acordas, fáloche del en tódalas miñas cartas. Cando pola noite nos sentamos para cear sempre me explica que debo ser paciente, que non resulta doado afacerse a un novo lugar, sobre todo se é tan distinto á miña vila natal. El tamén o pasou mal ao primeiro, pero asegúrame que todo será doado mentres estemos xuntos. Eu estou seguro de que todo nos ha de ir ben, canto me tardaba abrazalo! Cando o barco chegou a porto, as miñas pernas estaban ancoradas á proa coma se quixeran fundirse, buscando entre a xente ese rostro que tanto me fai suspirar dende hai anos. Foi doado distinguilo entre tantas persoas aínda despois de tanto tempo sen velo, en parte porque era moi alto e, sobre todo, por ese horrible sombreiro verde que tanto lle gustaba levar. En canto me viu abrazouse a min e a aperta durou tanto tempo que xa non quedaba ninguén máis cando decidimos marchar. Sempre que me vén a tristeza lémbrome dese momento, sobre todo pola noite, cando me meto na cama e non podo pegar ollo. Daquela saio das sábanas e séntome ao carón da ventá, onde estás ti esperándome. Despois destes meses aquí, decátome de que só ti es sempre a mesma; semellas lonxana, pero es a mesma que me ollaba dende o ceo na vella casa de Mamá Asunción. Ten paciencia comigo, déixame contarche todas estas cousas, pois a ninguén máis lle podo contar o que me bule dentro. Contaríallo a miña nai se estivese comigo, pero xa hai un mes dende que me fun e non a vexo máis. Só podo conformarme con lembrala a todas horas. Dalgunha maneira, ti es o que me une a ela, pois quizais ela tamén estea observándote, pensando en min. Ti fas que sempre a sinta comigo. Tamén aquí. En calquera lugar do mundo onde me leve a vida.